Postanowienia niedozwolone a ważność umowy

Zgodnie z art. 385¹ § 1 Kodeksu cywilnego postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Stosownie zaś do art. 385 § 2 k.c. jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Eliminacja ze stosunku prawnego postanowień uznanych za abuzywne nie prowadzi do zniweczenia całego stosunku prawnego, nawet gdyby z okoliczności sprawy wynikało, że bez tych postanowień umowa nie zostałaby zawarta. Wynika to z relacji między art. 58 § 3 k.c. a art. 385¹ § 2 k.c., który jako przepis późniejszy i szczególny w stosunku do art. 58 § 3 k.c. eliminuje jego zastosowanie, ustanawiając w sytuacji określonej w jego § 1 zasadę zachowania mocy wiążącej umowy. Ograniczeniem kompetencji przyznanych stronom w art. 353¹ k.c. jest ustawowe uregulowanie zawarte w art. 385¹ k.c. ustanawiające sankcję niezwiązania konsumenta niedozwolonymi postanowieniami umownymi [Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2013 r. I CSK 408/12; Wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 13 lipca 2016 r. I C 916/16].

Zagadnienie to ma praktyczne znaczenie w szczególności w sprawach kredytów indeksowanych kursem franka szwajcarskiego.

Należy przyjąć, że kredytobiorców jako konsumentów nie wiążą postanowienia umowy przewidujące nominowanie/indeksowanie kwoty kredytu i spłacanych rat do waluty CHF oraz postanowienia umożliwiające stronie pozwanej dowolną zmianę wysokości oprocentowania. Po wyeliminowaniu z umowy powyższych klauzul abuzywnych kredyt należy traktować, jako złotowy od momentu jego uruchomienia. Dzieje się tak, ponieważ na mocy art. 385 § 2 k.c. z umowy eliminowane są postanowienia, które przewidują przeliczanie kredytu na walutę CHF.

Wskazać należy, że okoliczność, że wobec zamieszczenia w umowie klauzuli abuzywnej powstaną skutki odmienne od zamierzonych przez strony, nie zwalnia sądu z obowiązku zastosowania bezwzględnie wiążącego przepisu art. 385¹ § 1 k.c. i stwierdzenia tejże abuzywności. Jeżeli nawet ekonomicznym skutkiem wyroku będzie uzyskanie przez powodów kredytu na warunkach korzystniejszych od występujących na rynku, to skutek ten będzie spowodowany li tylko zamieszczeniem w umowie przez pozwany bank klauzuli sprzecznej z prawem [Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 3 lutego 2012 r. III CA 1207/11].