Upadłość konsumencka a działalność gospodarcza

Osoba, która prowadziła działalność gospodarczą, może mieć trudności z ogłoszeniem upadłości konsumenckiej. Wszystko zależy od tego, czy niewypłacalność powstała jeszcze w czasie prowadzenia firmy, czy też doszło do niej już po zlikwidowaniu działalności.

Zgodnie z art. 491⁴ ust. 3 prawa upadłościowego sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik będąc do tego zobowiązanym, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił wniosku o ogłoszenie upadłości. Zgodnie z treścią art. 21 ust. 1 prawa upadłościowego dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Jeżeli więc przedsiębiorca już w czasie prowadzenia działalności gospodarczej utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, to powinnien w powyższym terminie zgłosić wniosek o upadłość w trybie gospodarczym.

W postanowieniu Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z 12.5.2016 r. (VIII Gz 42/16, niepubl.) wskazano, co następuje: "Trzeba podnieść, że działalność gospodarcza w założeniu powinna być prowadzona w sposób profesjonalny i zawodowy, przy zachowaniu należytej staranności, złożenie zaś przez przedsiębiorcę w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości jest w tym zakresie wymogiem o charakterze zupełnie podstawowym (zob. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 lipca 2002 r., P 12/01, OTK ZU 2002, Nr 4A, poz. 50). Nagannie należy zatem ocenić sam fakt braku złożenia takiego wniosku, dalsze prowadzenie działalności przez okres kilku lat i zaciąganie w tym czasie kolejnych zobowiązań. Z uwagi na charakter zobowiązań - zadłużenia z tytułu licznych kredytów - skutkować to musiało narastaniem zadłużenia w postaci odsetek, to zaś należy uznać za krzywdzące dla ogółu wierzycieli. Celem tej regulacji jest uniemożliwienie dłużnikom unikania procedury upadłości przedsiębiorcy na rzecz poddania się - bardziej korzystnej dla dłużnika procedurze upadłości konsumenckiej (Prawo upadłościowe. Komentarz R. Adamus, wyd. I, CH Beck 2016).

Przepis ten pozwala jednak na ogłoszenie upadłości pomimo wystąpienia jednej z przesłanek negatywnych W sytuacji, gdy przeprowadzenie postępowania uzasadnione jest względami słuszności lub względami humanitarnymi. Wyrażenia "względy słuszności" oraz "względy humanitarne" stanowią kategorię metaprawną, odwołującą się do podstawowych i pierwotnych wartości moralnych.

Klauzule generalne zawarte w prawie prywatnym, w tym "względy słuszności", odsyłają do reguł znajdujących się poza systemem prawa stanowionego, a więc do reguł ze sfery moralności (etyki) i dobrych obyczajów, które według jednej z definicji obejmują "wskazówki postępowania istniejące obiektywnie w poczuciu etycznym społeczeństwa". Ze względu jednak na nieskodyfikowanie tych reguł, a także ze względu na zmieniający się ciągle kanon wartości etycznych uznawanych przez określone grupy społeczne, klauzulę "słuszności" należy stosować bardzo ostrożnie, tylko w przypadkach, gdy prawo cywilne realizuje tzw. rozdzielczą funkcję sprawiedliwości, tj. gdy dokonuje przydziału praw i obowiązków według pewnych kryteriów, np. kwalifikacji osobistych, potrzeb, zasług, wysokości dochodów itd. (Prawo upadłościowe. Komentarz S.Gurgul, wyd. CH Beck 2016).

Zasady słuszności odwołują się do kwestii uczciwości i lojalności, a ich znaczenie ustalane jest z perspektywy konkretnego przypadku, gdyż okoliczności życiowe dotykające poszczególnych osób mogą być tak zróżnicowane, że uniemożliwiają jakąkolwiek próbę czynienia stosownych uogólnień w przepisach prawa. Klasyczną ilustracją zasad słuszności są jednak stosunki dwustronne, które naruszają zasady uczciwego obrotu. Nawet w wypadku postępowania upadłościowego osób nieprowadzących działalności gospodarczej, trudna do obrony jest teza o braku słuszności w domaganiu się przez wierzyciela zaspokojenia jego wierzytelności. Stąd, aby zastosować przesłankę pozytywną w postaci klauzuli zasad słuszności, sąd ma obowiązek zbadać całokształt sytuacji życiowej dłużnika i jego dotychczasowych zachowań oraz ustalić, że jego nadmierne zadłużenie się było uzasadnione różnymi, konkretnie występującymi w jego życiu sytuacjami.

Względy humanitarne są pojęciem z płaszczyzny prawa publicznego odczytywanym w kontekście konieczności poszanowania godności człowieka, odnoszą się bowiem do bardzo wysokiego poziomu biedy dłużnika (A. Hrycaj (w:) Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe. System Prawa Handlowego tom 6. Wyd CH Beck wyd. 2016).